Heimsmet í ferðalögum erlendis

Í umræðum undanfarinna vikna hafa menn leitað að blórabögglum ófaranna.  Bankarnir benda á almenning, sem bendir á bankana og stjórnvöld, sem benda á fjármálaeftirlitið og seðlabankann, sem benda á stjórnvöld, bankana og almenning.

Þó er ljóst að stjórnvöld einkavæddu bankana og settu rammann í kringum starfsemi þeirra, breyttu lögum, lögðu niður stofnanir, opnuðu þeim tekjulindir, beindu í gegnum þá fjárstreymi, studdu þá og greiddu götu þeirra bæði hérlendis og erlendis.  

Bankarnir hömuðust við að skuldsetja almenning, sendu fermingarbörnum og unglingum debet- og kreditkort, hömuðust við að bjóða 100% lán til allra hluta ss fasteignakaupa, bílakaupa, tölvukaupa, sumarhúsakaupa, hlutabréfakaupa og svo mætti lengi telja.  Þeir höfðu beinan hag af verðbólgunni þar sem verðbólgan var beinn vaxtaauki, álag ofan á nafnvexti lána og þannig margfölduðu þeir vaxtaágóðann miðað við þau kjör sem bankinn hafði fengið lánið á.  Þegar þeir voru búnir að festa fólk kirfilega í verðtryggðum lánum hófust þeir handa við að skrúfa upp verðbólguna til að auka "afköst fjárfestinga sinna".  Með beinni samkeppni við verktaka um kaup á landi margfölduðu þeir verð á lóðum, sem ýtti boltanum af stað á fasteignamarkaði.  Með háum launum sýndu bankamenn að laun annarra stétta voru misskilningur.  Með rausnarlegum starfsmannakjörum sýndu þeir launafólki að kjör annarra starfsgreina voru nánasarleg.  Með aðbúnaði í formi sýnilegra hlunninda og "vinnutengdum" ferðum erlendis eða í ævintýralegu umhverfi veiðiáa, sýndu þeir bæði viðskiptavinum og starfsfólki við hverja það "borgaði sig" að skipta og í hvaða liði "borgaði sig" að vera.

Það var ekki að sökum að spyrja.  Aðrar greinar tóku upp fordæmi bankanna til að standast samkeppni um starfsfólk og launaskriðið fór af stað.  Áætlun bankanna var að ganga eftir, sem og ríkisins, því bæði bankar og ríkissjóður þrútnuðu hressilega, á meðan að skuldir heimilanna ruku upp.

Einn af þeim þáttum sem urðu næstum hversdagslegir á þessu tímabili voru erlend ferðalög.  Í morgunútvarpi RÚV í morgun greindi Jón Karl Ólafsson forstjóri Jet Primera Air frá því að Íslendingar ættu heimsmet í ferðalögum erlendis og að árið 2007 hefði ferðatíðnin verið slík að hver landsmaður hefði farið í 4,8 ferðir til útlanda og er þá um allar ferðir að ræða.  Íslendingar gistu yfir 100.000 gistinætur í Kaupmannahöfn einni árið 2007 og stóðu á bak við 20% af endurgreiðslu skatta á Kastrup flugvelli.  Fólk var mikið að fara í helgarferðir, golfferðir, skreppa á fótboltaleiki, formúluna, viðskiptaferðir, matarferðir, vínsmökkunarferðir og svo mætti lengi telja.  Jón Karl sagði að þegar fólk hefði verið að meta hvort það ætti frekar að fara út að borða í miðborginni eða td í Köben, þá hefði Köben ansi oft orðið ofan á.  Á seinni hluta 2007 var svo ferðum til fjarlægari staða farið að fjölga mjög, líka skreppitúrum til USA og jafnvel Kína.

Af þessum tölum að dæma má ætla að flestir kannst við sjálfan sig í þessu samhengi, þó svo ferðirnar séu mismargar.  Margir töldu sig eiga þessa tilbreytingu fyllilega skilið og sendu innlendum kaupmönnum oft fingurinn með því að versla duglega, auðvitað að mestu leiti á VISA eða EURO.

Nú er gjaldeyrisskortur mikill í landinu og mikill samdráttur í innlendri verslun og þjónustu.  Ef við gefum okkur að verslun á bak við hverja ferð hafi verið 100.000 kr. er ígildi neysluhluta erlendra ferðalaga 144 milljarðar, gjaldeyrir úr landi.  Ef ferðir og gisting eru 50.000 pr. ferð er heildarkostnaðurinn um 216 milljarðar kr.  Til samanburðar voru tekjur af 374.000 erlendum ferðamönnum hérlendis 2005 um 40 milljarðar.

Aðilar í ferðaþjónustu telja þennan samdrátt bara tímabundinn og innan skamms muni hann vera kominn í fyrra horf.

Ég vona þó innilega að okkur takist að læra eitthvað af mistökunum og temja okkur meiri varkárni áður enn kortið er straujað.   Hlutur almennings í þenslunni er vissulega stór, því ef ekki væri gapandi markaður fyrir útlánsfé hefðu bankarnir ekki tútnað svona út.  Því ættum við almenningur að vera meðvituðri um hvernig við verjum "okkar" fé.

Af vef Ferðamálastofu má sjá að hlutfall erlendra ferðamanna í Finnlandi, Svíþjóð, Noregi og Danmörku er á bilinu 20-40% og þá hæst í Danmörku.  Hér á landi er hlutfall erlendra ferðamanna hins vegar tæplega 70%.  Það er athyglisvert að öll þessi lönd hafa gengið í gegnum miklar þrengingar og stór hluti endurbata í þeirra uppbyggingu var að hlúa að innlendri atvinnustarfsemi og nýta innlenda ferðamöguleika.

Í því ljósi að í hvert sinn sem við kaupum vörur og þjónustu erum við að taka pólitíska afstöðu, byggja eitthvað upp á einhverjum stað.  Nýtum þann styrk og tækifæri vel til að byggja upp innlenda atvinnustarfsemi og beinum sjónum okkar að eigin landi, það hefur vissulega upp á margt að bjóða. Við hljótum að endurmeta þessa hluti í ljósi þeirrar áróðursfyrringar sem hefur kollsteypt efnahagskerfi þjóðarinnar.

Borgarafundur á NASA

Sneisafullur salur - lesið fundargerð hér af vefmiðlinum Nei. um gagnrýni á fjölmiðla.

Hluti róta vandans liggur í málhöftum, ritstýringu og pólitísku háði á gagnrýnar skoðanir aðila sem ekki hafa fallið að sýn og áherslum ráðamanna, sem ruddu ljónum úr vegi bankamanna.

Mannvirkjagerð í þjóðarbúskapnum

Árið 2004 störfuðu 11.500 manns mannvirkjagerð, eða 7,4% vinnuaflsins.  Framleiðnin 2004 var um 30% af fjármunamyndun ársins, um 38,6 Ma.kr.  Árið 2007 unnu um 15.700 manns í sama geira, eða 8,8% vinnuaflsins, með framleiðnihlutdeild fjármunamyndunar upp á 21% af fjármunamyndun allra atvinnuvega í landinu, um 45,7 Ma.kr.  Velta geirans hefur verið um 120-140 Ma.kr./ ári en 2006-7 hefur veltan aukist upp í um 200 Ma.kr / ári.

Um 10% starfa eru nú í mannvirkjahönnun eða um 1500 manns, sem skiptist til helminga á arkitekta- og verkfræðistofur.   Þessir starfsmenn eru allir háskólamenntaðir, flestir menntaðir erlendis og hafa margir einnig starfsreynslu erlendis frá, talandi á mörgum málum og með mikið alþjóðlegt tengslanet.   Í framleiðsluhluta geirans starfa bæði háskólamenntaðir, iðnmenntaðir, iðnmeistarar og verkamenn.  Erlendir starfsmenn í mannvirkjagerð hafa aðallega starfað í framleiðsluhlutanum.

Í mannvirkjahönnun starfa nú um 700 manns inni á arkitektastofum og annað eins á verkfræðistofum.  Áætluð velta á mann er um 1 milljón á starfsmann á mánuði, alls um 16,8 milljarðar á ári.  Vegna þrenginga í hagkerfinu er nú búist við um  50-70% uppsögnum í hönnunarsviði mannvirkjagerðar.  Verst mun samdrátturinn koma við arkitektastofurnar, þar sem búist er við 70-90% atvinnuleysi um næstu áramót ef ekkert verður að gert.  Við það munu svo til allar arkitektastofurnar liðast sundur og mikið uppbyggingar- og gæðastarf undanfarinna ára glatast.  Bæði arkitekta- og verkfræðistofur hafa verið að innleiða alþjóðleg gæðavottunarkerfi í langan tíma, til að geta tekist á við stór og alþjóðleg verkefni.  Á því sviði hefur mannauðsuppbyggingin verið lykilatriði.  Þetta mun allt glatast ef ekki verður brugðist við strax og mikil hætta er á stórkostlegum landflótta.  Langan tíma mun taka að byggja upp stofurnar á nýjan leik, ef þær liðast í sundur. 

Vegna "hreðjataks" Seðlabankans á almennum markaði í formi hárra stýrivaxta og ríkisstjórnarinnar með því að vera ekki búin að setja þak á áhrif verðbólgu á stórkostlega skuldayfirfærslu á heimilin í landinu, er almennur markaður gegnfrosinn.  Í því ljósi má búast við að innan mjög skamms muni um 6-10.000 manns innan þessa geira missa vinnuna, eða um 40-60%.

Fyrir utan beinar afleiðingar á þetta starfsfólk og þeirra fjölskyldur munu afleiðingarnar verða gríðarlegur samdráttur annarra greina í samfélaginu, með tilheyrandi hruni og enn neikvæðari áhrifum á fasteignaverð og þar með fjármálakerfið og afkomu hins opinbera.  Ónefnt er það menningarlega og samfélagslega tjón ef þessi hópur flosnar upp og yfirgefur landið.

Því verður að leggja allt kapp á að mannvirkjagerð í landinu stöðvist ekki og að þeir sem missa vinnu sína við mannvirkjahönnun verði strax fengin krefjandi verkefni til undirbúnings eflingar annarra atvinnuvega sem tengjast mannvirkjahönnun ss. ferðaþjónustunnar, til undirbúnings nýs uppbyggingartímabils með endurskoðun lagaumhverfis, aðgerðir til lækkunar byggingarkostnaðar, nýsköpunar og eflingar innlends iðnaðar á sviði mannvirkjagerðar. 

Skattur á lífeyri og fjármagn

Í Fréttablaðinu í dag er greint frá að samanlagður viðbótarlífeyrir landsmanna sé um 300 Ma.kr.   Algengt er að hver fjölskylda eigi um 2-3 milljónir í þessum sparnaði að meðaltali.  Nefnd á vegum félagsmálaráðherra hefur verið að skoða hvort heimila eigi úttekt þessara sjóða, svo heimilin geti mætt þrúgandi skuldastöðu.  Þessir sjóðir geti skilið milli feigs og ófeigs í þeim málum.

Ólöf Nordal, þingmaður Sjálfstæðisflokks segir ákvæði í lögum sjóðanna heimila slíkar úttektir vegna verulegra áfalla og breytinga á högum.  Hrafn Magnússon framkvæmdastjóri Landssamtaka lífeyrissjóða, er ekki hrifinn af hugmyndinni og telur að leita eigi allra annarra leiða.  Hann bendir á að komi til útgreiðslu séreignarlífeyris verði tekinn fullur skattur af upphæðinni.

Þarna vil ég staldra við.  Grunnhugmyndin finnst mér mjög góð, að veita almenningi þann kost, ef hann kýs það sjálfur, að nýta sér þessa leið til að greiða niður síhækkandi húsnæðisskuldir með þessum sjóði.  Þessi hluti lífeyrissjóðakerfisins er skýrt afmarkaður frá almenna skylduhlutanum og því styð ég þessa hugmynd.

Þá kemur að skattahlutanum.  Nú er það þannig að launþegar og vinnuveitendur þeirra greiða mánaðarlega inn í lífeyrissjóð launþegans, skv. ákvæðum laga eða kjarasamninga.  Þessi hluti er höfuðstólsinngreiðsla og er skattlagningu hans frestað til úttektar, þe 35,72% tekjuskatti.  Inngreiðslan safnar svo á sig vöxtum og verðbótum í tímans rás sem verða verulegur hluti heildarinneignar þegar kemur að útgreiðslu lífeyrisréttinda.  Almennt eru slíkar fjármagnstekjur skattlagðar með 10% fjármagnstekjuskatti.   Hvers vegna eru þá reiknaður flatur 35,72% skattur á lífeyri?

Bankarnir fengu breytt fjárfestingarstefnu lífeyrissjóðanna, gerðu þá að kjölfestufjárfestum í bönkunum og lánuðu svo 100% til hlutabréfakaupa, sem hefur nú komið í bakið á lífeyrssjóðunum í gríðarlegum afskriftum, sem rýra nú sjóði almennings.  Ríkið hefur eflt hlutdeild lífeyrissjóðanna jafnt og þétt allt einkavæðingartímabilið, með innleiðingu viðbótarlífeyris og með hækkun lífeyrishlutfalls launa.  Á sama tíma hefur skattaumhverfinu verið breytt til hvatningar á fjárfestingum í verð- og hlutabréfum.  Í þessu umhverfi hefur sífellt stærri hluti "fjárfesta" nýtt sér þessa tekjuleið og greiða einungis 10% fjármagnstekjuskatt.  Mikið kapp hefur verið lagt á að létta skattbyrði fjárfesta og stóreignamanna á meðan skattar á lífeyri og örorku eru landinu til háborinnar skammar.   Það er algerlega glórulaust að ríkið gangi þannig á persónubundinn sparnað almennings.  Endurskoða þarf skattlagningu lífeyris strax, áður enn að útgreiðslu séreignarlífeyris kemur!

Í því samhengi að allir þurfi að taka á sig ábyrgð og tel ég forgangsmál að endurskoða skattaumhverfið í heild, þannig að byrðinni verði deilt af meiri sanngirni á almenning og heimilin í landinu.

Björgunarpakki heimilanna?

Í gær kynnti ríkisstjórnin björgunarpakka heimilanna.  Lækkun á greiðslubyrði þýðir í raun frestun á 10% afborgana lánanna, á meðan að höfuðstóll lánanna hækkar.  Þannig eru heimilin ekki varin fyrir verðbólguskoti, heldur látin borga brúsann, bara síðar.  Önnur úrræði miðast að því að heimilin haldi áfram að greiða veisluna sama hvað.  Ekki verður séð á þessum pakka hvernig ríkisstjórnin ætlar að forða heimilunum frá því að þurfa að nýta sér kynnt neyðarúrræði. 

Það er þó ljóst að kynnt úrræði munu nýtast mörgum heimilum, sem eru þegar komin í vanda og ekki síður þeim sem eru eða munu lenda í vanda vegna ástandsins.  Með því að setja ekki þak á verðbólguáhrifin, td með því að frysta verðbólgu við efri þolmörk Seðlabanka, þe við 4%, er ríkið að setja alla ábyrgð og kostnað yfir á heimilin.  Það er óþolandi ranglátt! 

Það verður að setja mörk á ábyrgð heimilanna í þessu óveðri.  Bankarnir blésu út fasteignaverð með öllum tiltækum ráðum og það með fullu samþykki ríksistjórnarinnar.  Heimilin í landinu, sérstaklega á höfuðborgarsvæðinu eru nú skuldum hlaðin vegna þessa, á meðan að ríkisstjórn kættist yfir að ríkssjóður væri orðinn svo til skuldlaus.  Með stærri veðstól í skuldum heimilanna voru svo keypt verðbréf sem hafa svo að miklu leiti reynst innistæðulausir pappírar.  Þessir pappírar eru nú afskrifaðir í stórum stíl, en skuldir heimilanna standa eftir.

Með því að setja ekki þak á verðtryggð lán heimilanna og með því að halda stýrivöxtum í þessum hæðum er ríkið enn að fyrra sig ábyrgð og velta henni alfarið yfir á heimilin.  Með þessum ákvörðunum er ríkið að verja sjálft sig og lífeyrissjóðina.  Hvenær og hvernig ætlar ríkisstjórnin að axla ábyrgð á því ástandi sem hún er búin að koma heimilum landsins í?

Þessu ber að mótmæla hart og verður að breyta strax! 

Sú verðbólga sem mælist í dag er gerfiverðbólga, ekki knúinn áfram af víxlhækkunarkapphlaupi verðlags og launa, heldur vegna þess að gjaldmiðillinn er verðlaus.  Það er bullandi samdráttur í öllu samfélaginu og sjaldan hafa jafn margir fengið uppsagnarbréf.  Með þessu stýrivaxtarstigi eru fyrirtækjunum sett afar erfið skilyrði til að bjarga sér sjálf og þar með sínu starfsfólki.  Öll átök til að auka tekjur koma hart niður á heimilunum vegna hækkunar á neysluvísitölu.  Ef td ferðaþjónustan og veitingabransinn nýttu sér lágt gengi og næðu í 5000 erlenda ferðamenn inn í vertíð jólahlaðborða, sem væri ákaflega jákvætt og gjaldeyrismyndandi, þá fá heimilin í landinu sendann aukareikning, vegna hækkunar neysluvísitölu.  Þetta er náttúrulega algerlega galið og óverjandi af yfirvöldum.

Ég bið því ráðamenn að axla raunverulega ábyrgð gagnvart heimilunum og setja þak á skuldaaukningu heimilanna.  Þessar skuldir þarf að greiða til baka og ef þessar skuldir fá að vaxa stjórnlaust, þó veittur sé frestur afborgana, og mun draga allan móð og þrótt úr hagkerfinu mörg komandi ár.  Óhóflega hækkaður höfuðstóll mun draga verulega úr þeirri innspýtingu sem hagkerfið þarf á að halda frá heimilunum í enduruppbyggingunni.  Í versta falli munu heimilin flytja sig í réttlátara umhverfi, td til hinna norðurlandanna, sem mun draga enn úr krafti uppbyggingarinnar, sem mun hefjast um leið og botni þessa hruns er náð.

Athyglisverðar hagtölur

Það tala allir um milljarða eins og þeir viti hvað sú tala í raun þýðir.  Þó flestir eigi erfitt að átta sig á stærðinni er samanburður mismunandi hluta kannski bestur til þess fallinn að varpa ljósi á stærðir.

Fyrir skömmu voru skuldir heimilanna metnar um 1750 milljarðar og þar af voru um 75% verðtryggð lán.  Þjóðarframleiðslan var árið 2007 um 1280 milljarðar, en mikið af hagstærðum í umræðunni eru miðaðar við þjóðarframleiðsluna, þá sem hlutfall eða margfeldi hennar.

Á fundi sl mánudag kom fram á fundi FSSA og AÍ að sveitarfélögin eru í miklum vanda vegna ástandsins og til að geta haldið uppi óbreyttri velferðarþjónustu, þó með verulegum samdrætti á ýmsum sviðum þyrftu öll sveitarfélögin í landinu 30 milljarða viðbótartekjur, eun útgjöld þeirra námu í heild 177,2 milljörðum árið 2007.

Seðlabankinn gaf nýlega út að vegna efnahagsþrenginga mætti búast við 82 milljarða minni tekjum 2009 en 2008 og að á árinu 2009 mætti búast við um 140-150 milljarða halla á ríkissjóði.

Ingibjörg Sólrún telur sig góða, tók upp sparnaðarhnífinn og skar utanríkisþjónustuna niður um 2,3milljarða, en öll utanríkisþjónustan 2009 mun kosta ríkissjóð um 9 milljarða.

Ef ekkert er gert til að stemma stigum við óheftri útþenslu skulda heimilanna í landinu vegna verðtryggðra lána og að vextir með verðbólgu verði að jafnaði 20% mun skuldastaða heimilanna í landinu þyngjast um 262 milljarða á einu ári!!  Þetta er um 1,5* rekstrarkostnaður allra sveitarfélaga á landinu, nærri 3* stærð samdráttar þjóðartekna og nærri 30* allur áætlaður kostnaður utanríkisþjónustunnar 2009.

Húsnæðiseigendur (þe. skuldarar) í landinu eiga EKKI að taka á sig öll hagstjórnar mistök sem gerð hafa verið síðustu ár bæði hérlendis og erlendis. 

Ráðamenn verða að taka á þessum þætti strax, áður enn í óefni er komið.  Það ætti að gera allt til að verja það að heimilin í landinu fari í þrot, annars styttist mjög hratt í algert hrun í samfélaginu.

Aftökuskipun Seðlabanka og ríkisstjórnar

Með einstrengingslegum og svívirðilega háum stýrivöxtum Seðlabanka er fjármögnun fyrirtækja mjög þröngur stakkur sniðinn.  Nú bætast við tilmæli ríkisins um að dregið verði úr öllum opinberum framkvæmdum og hætt við allar framkvæmdir sem ekki hefur verið byrjað á, samtímis sem ekkert er gert til að hindra botnlausa eignatilfærslu (skuldatilfærslu), þar sem gerfiverðbólga er látin blása út verðtryggð lán heimilanna í landinu.  Með þessu eru yfirvöld að gefa út aftökuskipun á heimilin og fyrirtækin í landinu. 

Við þessi stýrivaxtakjör, lánsfjárþurrð og óbeislaða verðtryggingu eru fyrirtækjum og heimilum allar bjargir bannaðar.   Skilaboðin eru skýr, allir eiga að draga saman.  Helfrost hefur gagntekið mannvirkjageirann á öllum stigum.  Fólk þorir ekki einu sinni að skipta um bréfalúgu eða að endurnýja baðið hjá sér, hvað þá að fara í stærri endurnýjunar- og viðhaldsverkefni.  Enginn húsbyggjandi getur byggt við þetta gengi eða vaxtakjör, ekki heldur hið opinbera og því stefnir í að 6-8.000 manns tengt þessum greinum muni snúa kröftum sínum í aðrar áttir innan mjög skamms.  Það hefur áhrif á alla aðra veltu og þar sem tíminn er svo skammur munu áhrifin verða umtalsverð um allt samfélag, sem leiðir til mikilla þrenginga hjá sveitarfélögunum. 

Frumvarp til breytinga á lögum um húsnæðismál á vegum félagsmálaráðuneytis gerir ekkert til að hindra það að fólk lendi í erfiðleikum.  Bráðamóttaka Jóhönnu Sigurðardóttir beinist að því að skýra verklagsreglur og úrræði til að lengja aðeins í snörunni.  Skuldirnar eru að verða óbærilegar en með þessum aðgerðum á að veita húsnæðiseigendum næringu í æð, svo þeir tóri, rétt til að standa undir skráðu eignarsafni lífeyrissjóðanna og annarra lánveitenda.  Rýrni eignarsafn banka og lífeyrissjóða, eða taki skuldir heimilanna að falla, rýrnar lánshæfismat ríkissjóðs til muna, þannig að bæði kjör og lánsupphæðir minnka.  Það er að verða óþolandi hvað hagsmunir heimilanna í landinu eru í raun lítils metnir í þessu samhengi.  Frysting lána í þessum tillögum þýðir ekkert annað en að stinga hausnum í sandinn, því á meðan að ekkert er greitt vex skuldasafnið hröðum skrefum, þó í frosti sé.  Hugmyndir hagfræðinga um skuldbreytingu lánadrottna í eignarhluta eru bara útfærsla á yfirtöku heimilanna.  Ég tel þessar aðgerðir ekki til björgunar heimilanna, heldur ríkisins og lánadrottna. 

Björgunarhugmyndir hafa þó verið af mismunandi toga:

• Draga úr vexti skulda verðtryggðra húsnæðislána með því að setja vaxtaþak á verðbólgu, td við 4% efri mörk verðbólgumarkmiða Seðlabanka, frá ákveðnum tímapunkti, sbr. ma hugmyndir Ingólfs H. Ingólfssonar og Sigrúnar Elsu Smáradóttur.
  
• Frysta lán og afborganir í ákveðinn tíma, án þess að höfuðstóll lána hækki.
  
• Fella niður skuldir heimilanna að hluta út frá gegnsæmum jafnræðisreglum, einnig nefnt "greiðsluaðlögun", með svipuðum hætti og skuldir margra fyrirtækja eru nú afskrifaðar að hluta, þannig að lántaki geti greitt af lánum, sbr. ma. grein Páls Magnússonar.

Þrátt fyrir þessi tilmæli ríkisins eru margir í sóknarhug og neita að láta færa sig á bráðamóttöku Jóhönnu.  Fyrirtæki td í verslun og þjónustu hafa bent á að afar hagstætt sé fyrir erlenda aðila að koma hingað til að versla og "njóta lífsins".  Flott hjá þeim, þetta ætti að krækja í gjaldeyri sem við þurfum svo sárlega á að halda núna.  En hvaða glóra er í því að þessi jákvæðu áhrif á verslun og þjónustu stuðli að enn frekari hækkun húsnæðisskuldanna hjá heimilunum í landinu??

Á meðan ríkisstjórnin hefur boðað aftökur heimila og fyrirtækja vex sá hópur sem neitar að láta teyma sig í bráðamóttöku Jóhönnu, þó hún hafi gert allt sem í sínu valdi stendur til að taka vel á móti fólki.  Það er nokkuð ljóst að á meðan afstaða stjórnvalda er með þessum hætti mun spenna í þjóðlífinu fara hratt vaxandi.  Allt kapp á að leggja í að heimilin í landinu og fyrirtækin verði ekki gjaldþrota.  Ef svo fer munu allir tapa og samfélagið bíða gríðarlegt og jafnvel óbætanlegt tjón.

Það er ljóst að lykill að öllum lausnum er skýr afstaða í gengismálum, en ég vara stórlega við því að hlúa ekki að heimilunum og fyrirtækjunum í landinu.  Ríkisstjórnin þarf að koma fram með heildstæð úrræði strax og gera fyrirtækjum og heimilum kleift að spyrna við fótum, sér til varnar og þar með sveitarfélögum og ríkinu. 

  

 

Lykill að leiðréttingu gengisins

Það er ljóst að í uppkominni stöðu er alger forsenda nokkurra bóta að koma skikki á gjaldmiðil landsins.  Þeim fjölgar hins vegar stöðugt sem hafa algjörlega misst trúna á krónuna og hæfileika stjórnvalda til að halda henni stöðugri.   Stjórnvöld eru í pattstöðu vegna ágreinings við erlenda lánadrottna og innistæðueigendur, sem veldur því að ekki fást nauðsynleg erlend lán til styrkingar efnahagskerfisins.
Á meðan líða heimilin í landinu, fyrirtækin og sveitarfélögin, hjól atvinnulífsins eru öll að stöðvast, sem munu leiða til algers hruns á húsnæðismarkaði, gríðarlegs samdráttar í verslun og þjónustu og þar af leiðandi gjaldþrotahrinu heimila og fyrirtækja, sem þrengir enn að sveitarfélögum og ríkissjóði. 

Við höfum hingað til fengið fregnir af miklum þrýstingi frá Bretum og Hollendingum um að gengið verði frá "viðunandi" samkomulagi vegna Icesave reikninga þar í löndum.  Nú bætast fleiri ríki við sem eru að lenda í vanda vegna lána til innlendra banka.  Ein hlið þrýstingsins á krónuna er einnig það fjármagn sem vill út úr landinu sama hvað sem seðlabankinn reynir að sparsla í sárin.

Sóknarfærið í þessu eru þeir hagsmunir erlendra aðila, flestra innan Evrópusambandsins, sem eru í húfi fyrir þá.  Þeir hafa hingað til sett okkur stólinn fyrir dyrnar og sagt forsendu þess að við fáum aðstoð vera að við förum að þeirra kröfum.  Þessu eigum við að snúa við og segja að forsendur þess að við getum samið um þessi mál séu að hér sé viðunandi gjaldmiðill.  Vaxandi þrýstingur í þessum löndum mun auka á samningsstöðu okkar. 

Þetta á ríkisstjórnin tafarlaust að nýta sér.  Hér þarf að vinna mjög hratt og fyrir opnum tjöldum.  Hvort sem samningur yrði gerður um fastbindingu krónu tímabundið við evru á ásættanlegu gengi við seðlabanka ESB, og / eða gefin út yfirlýsing um að ríkisstjórnin hefji strax aðildarviðræður við ESB, þá eru hér klár sóknarfæri til skjótrar leiðréttingar á skráningu gengisins.  Þetta verður því að nýta vel og strax.  Það ætti einnig að minnka á þrýsting gjaldeyrisútflæðis.

Hin leiðin er einhliða upptaka evru, sem virðist vel færi leið, þrátt fyrir áróður um annað.

Á meðan aðgerðir til leiðréttingar gengisskráningarinnar standa yfir verður ríkisstjórnin að verja hagsmuni heimilanna og fyrirtækjanna í landinu, með því að hindra óhóflega skuldasöfnun vegna verðtryggingarinnar með öllum ráðum.  Þetta skrípatól er heimatilbúinn  fjandi sem var ætlað að verja hagsmuni sumra.  Undanfarið hafa það verið bankarnir, en nú er það ríkissjóður ohf.  Ef þyrnirósarsvefni hagsmunagæsluaðila fólksins í landinu fer ekki að ljúka, þá verður annað fólk að komast að stjórnborðinu.  Þessi ríkisstjórn er með verðtryggingunni að byrja skulddreifingu útrásargosanna með því að hlaða hundruðum milljarða á herðar heimilanna í landinu, áður enn gripið verður til skattahækkana og niðurskurðar á þjónustu. 

Það má engan tíma missa, Finnska leiðin einkenndist af ráða- og aðgerðarleysi í upphafi, því getum við ekki reynt að læra af þeim og sleppt þeim kafla, sem leiddi til svo gríðarlegs samdráttar.

Við þurfum aðgerðir strax. 

Heimilin og skuldirnar

Í dag var fundur BSRB um heimilanna og skuldirnar.  Þar komu fram ýmis atriði í vinnslu Félagsmálaráðuneytis, Íbúðalánasjóðs, LSR og Ráðgjafastofu heimilanna.   Horfa má á fundinn hér og skoða glærur framsögumanna.  Það er sorglegt að sjá að enn eru engin úrræði í sýn, heldur er hér verið að lýsa hvernig verður tekið á móti fólki þegar í þrot er komið.  Fyrirspurnir leiddu þó margar til athyglisverðra svara, td hvort eðlilegra væri að miða við launavísitölu en neysluvísitölu í verðtryggðum lánum frekar enn að afnema verðtryggingu.  Einnig eru í skoðun heimildir til að nota viðbótarlífeyrissparnað til að greiða niður höfuðstól lána, svo dæmi séu tekin.

Ég spurði Hauk Hafsteinsson framkvæmdastjóra LSR um tengsl lífeyrissjóðanna við lánshæfismat ríkissjóðs.  Svarið var að aðalsparnaður landsmanna væri í lífeyrissjóðunum og góð staða þeirra hefðu jákvæð áhrif á lánshæfismat ríkisins.  Að þessu gefnu undra ég ekki ábendingar IMF að eitt af úrræðum ríkisins gæti verið að yfirtaka lífeyrissjóðina til að mæta miklum útgjöldum ríkisins.

Ég spurði HH einnig um tengsl verðtryggingar við lífeyrissjóðina og þaðan við lánshæfismat ríkissjóðs, hvort lánshæfismat ríkissjóðs lækki ef verðtryggingin verði afnumin.  Svarið var að stór hluti lífeyrissparnaðar er bundinn verðtryggðri ávöxtun, en hluti áhættumeiri ávöxtunarleiðum.  Rýrni staða sjóðanna, þá lækki lánshæfismat ríkisins.  Afnám verðtryggngar ætti almennt ekki að hafa áhrif á lánshæfismat ríkisins, nema ef staða lífeyrissjóðanna tekur að rýrna vegna afnámsins.

Af þessu gefnu hefur ríkið mikla hagsmuni af miklum langtímabundnum sparnaði og langtímabundnum húsnæðisskuldum, því bæði eru veðstólar sem virðast hafa bein áhrif á lánshæfismat ríkisins.  Því eru það hagsmunir ríkisins eða bankanna að fólk sitji sem lengst við að greiða niður sínar húsnæðisskuldir.  Í mikilli þenslu undanfarinna ára hefur veðstóllinn bólgnað hraustlega út og heimilin eru skuldum hlaðin.

Það getur ekki verið neins hagur að heimilin verði keyrð í þrot, því á því tapa allir, bæði heimilin, fyrirtækin, lífeyrissjóðirnir og ríkið, því allir tekjustofnar hrynja á meðan að félagslegar skyldur hins opinbera vaxa upp úr öllu valdi.  Veðstólar hrynja og því verður mun erfiðara að ná í erlent fé inn í hagkerfið.

Því verður að grípa til aðgerða strax með öllum tiltækum ráðum.  Lækka verður fjármagnskostnað fyrirtækjanna svo þau geti farið að snúa vörn í sókn, ekkert fyrirtæki er rekanlegt við núverandi vexti.  Einnig verður að stöðva skuldasöfnun heimilanna svo þau geti metið stöðu sína betur til sóknar, með jákvæðum áhrifum á fyrirtækin.  Ekkert heimili stenst þessa verðbólgu til lengdar.  Sveitarfélög og ríki verða að leggjast á eitt með að keyra í gang framkvæmdir til að forða hruni í mannvirkjagerð, því ef sá geiri hrynur mun margt fylgja í kjölfarið. 

Forsenda fyrir því að eitthvað breytist er að stýrivextir verði lækkaðir hraustlega strax.  Verði það ekki gert strax, er ekki hægt að skilja annað en seðlabankinn ætli að keyra atvinnulífið í þrot.  Hverra hagsmuna er þá verið að gæta?

 

 

Hver er tilgangur stýrivaxtahækkunarinnar?

Síðastliðinn þriðjudag, 28.10. hækkaði seðlabankinn stýrivexti sína úr 12 í 18%.  Hvernig getur þessi aðgerð dregið úr verðbólgunni sem fer síhækkandi hérlendis og hvernig getur þessi aðgerð aukið stöðugleika í skráningu krónunnar?

Áhrif hækkunarinnar eru mun hærri fjármagnskostnaður fyrirtækjanna og skuldir heimilanna vaxa enn hraðar.  Getur það komið fram í öðru en hærra verði á vörum og þjónustu fyrirtækjanna og hærri greiðslubyrði heimilanna, sem verður mætt með hærri launakröfum, sem aftur hækkar verð á vörum og þjónustu, möo. aukinni verðbólgu ofan á verðbólguþrýsting gengisfallsins?  Áhrifin hljóta að koma fram í frekari samdrætti, með þeim afleiðingum að rekstrargrundvöllur innlendra fyrirtækja veikist enn frekar.  Við erum háð miklum innflutningi, þar sem innlend framleiðsla framleiðir ekki nema brot af því sem við þurfum til daglegrar neyslu.    Mikill samdráttur og síversnandi rekstrarhorfur eru nú að koma fram í fjöldauppsögnum í flestum atvinnugreinum, þar sem rekstrarforsendur fjölda fyrirtækja eru brostnar, eða eru að bresta.

Hvernig á það ástand að auka eða bæta stöðugleika á skráningu krónunnar?  Hversu lengi getur atvinnulífið búið við þessi kjör?  Hvort ætlar ríkið að drepa niður eða skapa viðunandi skilyrði til uppbyggingar atvinnulífsins í landinu?

Nú fer kælingin að breytast í alkul í byggingargeiranum.  Þetta á ekki eingöngu við um verktakageirann, heldur alla þá sem koma að mannvirkjagerð í landinu, en sú grein hefur verið kjölfestugrein í verðmætasköpun landsins.  Fjöldauppsagnir eru nú borðleggjandi úr öllum stigum mannvirkjageirans og búist er við að um 60-80% mannvirkjahönnuða verði á uppsagnarfresti um áramótin auk þúsunda iðnaðarmanna innan verktakageirans.  Þarna erum við að tala um arkitekta, verkfræðinga, byggingarfræðinga, tæknifræðinga, innanhússhönnuði, landslagsarkitekta, auk allra greina iðnaðarmanna.  Ef kælingin verður of mikil er stórhætta á að þessar stéttir streymi úr landi, háskólamenntaður mannauður með gríðarlega verk- og tækniþekkingu.  Fyrirtækin sem hafa byggst upp í kringum mannvirkjahönnun undanfarin ár búa nú yfir gríðarlegri þekkingu, sem er við að glatast, þar sem ekkert annað en upplausn býður flestra fyrirtækja í þessum geira, sérstaklega hönnunarsviðunum.  Gríðarlegt tjón er í uppsiglingu, ef ekki verður brugðist við strax er stórhætta á að þúsundir sérfræðinga og háskólamenntaðra úr þessum greinum fari úr landi, fyrirtækin liðist í sundur með óbætanlegum mannauðsskaða fyrir greinarnar og samfélagið allt.  Ef það er látið gerast mun taka langan tíma að byggja upp það sem tapast, amk. 4-8 ár.

Tíminn er naumur, ef forsendur hafa ekki skýrst fyrir áramót mun stjórnlaust hrun blasa við, þar sem stór hluti verslunar og þjónustu er mjög háður þessum greinum.  Landflótti mun leiða af sér mikið verðfall fasteigna með ófyrirsjáanlegum afleiðingum.  ASÍ segir ma. að staðan hafi ekki verið alvarlegri síðan í móðuharðindunum.  Ef verðmætin sem fólgin eru í mannvirkjum eru látin falla í virði, rýrnar einnig sá veðstóll sem veitir aðgang að erlendu lánsfé, sem er nauðsynlegt til innspýtingar og enduruppbyggingar hagkerfisins.

Því er mjög brýnt að yfirvöld ákveði sig strax hvort þau ætli að kæla hagkerfið enn frekar eða fara að sýna viðleitni til björgunar, með því að skapa skilyrði sem gerir fyrirtækjunum kleift að snúa vörn í sókn.  Þetta hangir allt saman og samdráttur eins þýðir samdráttur annars.  Ef fyrirtækin komast í þrot missir fólk vinnuna og ef fólk missir vinnuna komast fyrirtækin í þrot, þar sem öll velta snar minnkar.  Ef það gerist býða sveitarstjórnirnar mikið tjón og veltutekjur ríkisins minnka verulega.  Bætir það stöðu ríkisins eða skráningu gjaldeyrisins á einhvern hátt?

Ríkisstjórnin og seðlabankinn njóta ekki mikils lánstrausts erlendra aðila um þessar mundir og hafa því aftur og aftur fengið synjun á lánabeiðnum sínum, með þeim afleiðingum að verðgildi krónunnar er í sögulegri lægð.  Atvinnulífið hefur einnig gefið sína einkunn á innlendu fjármálakerfi og efnahagsstjórn með því að færa viðskipti sín og fjármögnun í æ meiri mæli yfir í erlendar myntir.  Erlendir aðilar, bæði forstöðumenn banka, háskóla og fjölmiðlar fella nú hver á eftir öðrum falleinkunnardóm á seðlabankann.  Það er vægast sagt óvenjulegt að erlendir aðilar felli svo bera og óvægna dóma um hagstjórn annarra landa.  Er einhver von á að við öðlumst lánstraust í alþjóðasamfélaginu með núverandi stjórn í seðlabankanum?  Er einhver von að við öðlumst traust alþjóðasamfélagsins með þessa efnahagsstjórn og gjaldmiðil?  Á meðan að seðlabankinn vill draga úr allri veltu með hækkun stýrivaxta lækka flestir aðrir seðlabankar sína stýrivexti til að örva atvinnulífið í sínum löndum.  Það er ekki annað að sjá á þessum aðgerðum að menn viti ekki hvað þeir vilji og skilaboðin til þjóðarinnar eru vægast sagt óskýr.  Á meðan að aðilar vinnumarkaðarins eru á aðra höndina hvattir til að leita leiða til aðhalds en samtímis sóknar til eflingar atvinnulífsins vill seðlabankinn meiri kælingu.  Er þetta trúverðugt?  Getur einhver skilið tilgang þessarar stýrivaxtahækkunnar?  

Tíminn er stór þáttur í þessu ástandi og á meðan skilaboð um skýra stefnu og aðgerðir til varnar atvinnulífinu í landinu skortir, brenna verðmæti á öllum vígstöðvum í ljósum logum.  Það er alveg ljóst hverjir komu þjóðinni í þessi vandræði og nú er spurning hve lengi þeir ætla að halda því áfram?  Hve lengi hefur þjóðin efni á því?

Ef atvinnulífið á ekki að lenda í stórkostlegum vandræðum innan mjög skamms tíma þarf að lækka stýrivexti strax, afnema verðtrygginuna og hefja markvissa innspýtingu í atvinnulífið, sérstaklega gjaldeyrismyndandi atvinnugreinar, mannvirkjagerð, menntakerfið, menningargeirann og sprotafyrirtæki.